Prof. Dr. Armağan HAYIRLI Atatürk Üniversitesi-Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı

Hayvancılık, toprak amenajmanı ve bitki besleme ile başlar. Bu evredeki sorunları şu şekilde sıralamak mümkündür;

1. Arazilerin çok parçalı ve küçük olması, 2. Gübre yönetimindeki aksaklıklar, 3. Sulama yetersizlikleri, 4. Mekanizasyonun yetersiz olması/doğru mekanizasyonun belirlenememesi, 5. Doğru ürünün belirlenememesi ve 6. En önemlisi iklimsel değişikler( kuraklık/sel).

 İnekten 3 farklı şekilde gelir sağlayacak ürün/materyal elde etmek mümkündür; memeden süt, rahimden yavru ve rektumdan dışkı (gübre)... Hastalıklara karşı tedbirlerin alındığı ve tedavilerin erken evrede başarılı bir şekilde yapıldığı varsayılırsa, sütün etkin üretilmesinde sağılan gün sayısı önem kazanmaktadır. Uzun süre sağım (>365 gün), her zaman karlı değildir. Yani, 305 gün sağılan ineğin süt üretim etkinliği, 365 gün sağılan ineğinkinden daha avantajlıdır. Bu iki örnekte kuru dönemin 60 gün olduğu varsayılırsa, buzağılama aralığı 365 ve 425 gün olur. Her ne kadar kitaplarda, “bir inekten yılda 1 buzağı ve 305 gün sağım” hedeflense de bunu başarmak hemen hemen imkânsızdır. Bir işletmede bu kriterleri yakalayabildiğimiz ineklerin oranı yüzde 10’dur. Günümüz Holstein ırkı genetikte, buzağılama aralığının, 2.0-3.0 tohumlama ile 425 gün olması bir başarıdır. Özetle, sağım gün sayısını belirleyen ana unsur ineğin sağımın kaçıncı gününde gebe kaldığıdır. Yüksek verimli ineklerde kuru dönem 30’güne kadar düşürülerek süt sağım gün sayısı +30 artırılabilir. Buzağılama aralığı uzadıkça süt geliri/yem gideri oranı üreticinin aleyhine olmaktadır.

 Yemleme açısından, işletmenin karlılığını belirleyen yegâne unsur “kaba yem üretimi ya da satın alınması”dır. Bir Holstein işletmesinde 100 adet anaç inek (85 sağmal + 15 kuru) bulunduğu, erkeklerin sütten kesim sonrası satıldığı, dişilerin ise 25 aylık yaşta işletmeye anaç olarak katıldığı varsayılmıştır.

Anaç: 100

Sağmal: 85

Kuru: 15

Yıllık doğum: 100 x 365 / 425 = 86

Dişi Yavru: 86 / 2 = 43

 Dişi yavruların anne olma oranı yüzde 85 ise, 43 x (85 /100) x 12 ay / 25 ay anne olma yaşı = 35 adet düve inek katılımı/yıl olur.

Yani bu işletmede 100 anaç + 70 adet (35 x 2 yıl) replasman dişi var demektir.

Yıl ortalamasında 9 ton/305 güne düzeltilmiş süt verimi varsa ise, bu işletmede 425 günde (365 gün sağımda) 10.770 lt süt alınmaktadır (9.000 x 365 /305).

Bu işletme, 365 gün sağım sürecinde yüzde 52 kaba yem + yüzde 48 kesif yem, kuru dönemde ise yüzde 80 kaba yem + yüzde 20 kesif yem ile besleme uyguluyorsa, yemleme durumu Tablo 1’deki gibidir. Bu durumda, bu işletmenin 100 adet anaç ve 70 adet genç dişisi için gereken yem miktarı da Tablo 2’de verilmiştir.

 Bu işletmede süt ile yem arasındaki gelir ve gider oranı ise (süt: 1.25 TL/lt) 10.770 x 1,25 = 13.463 TL süt geliri, 22.13 x 365 = 8.078 TL yem gideri olduğu düşünüldüğünde, 13.463 ÷ 8.078 = 1.67’dir. Günümüz şartlarında, diğer işletme giderleri ve maliyetler de dikkate alınırsa, süt sığırcılığının zarar eden bir iş olduğu görülecektir.

 Bu yazıda, 2017-2018 döneminde yaşanan kuraklık ve kaba yem darlığı nedeniyle, bir üreticinin ne yapması gerektiği gösterilmeye çalışılmaktadır. Yonca kuru otu, mısır silajı ve saman pahalı ise hayvanda metabolik hastalıklara ve infertiliteye yol açmayacak şekilde kaba yem oranı azaltılıp, kesif yem oranı artırılmalıdır. Not: kaba yem için harcanan nakliye, kesif yem için harcanandan, kg başına 4 kat daha fazladır. Bu da dikkate alınırsa, pahalı olan kesif yemin, mevcut şartlarda kaba yemden çok daha ucuz olduğu görülecektir.

 Bu örnekte, yukarıda belirtilen özelliklere sahip işlemenin, kaba yem oranını -5, kesif yem oranını + 5 puan yapacağı ve yıl ortalamasında 10 ton/305 güne düzeltilmiş süt verimi elde edileceği varsayılmıştır. Bu işletmede 425 günde (365 gün sağımda) 11.967 lt süt alınacaktır (10000 x 365 /305). 2017-2018 üretim yılında yonca kuru otu 0.95 TL/kg, mısır silajı 0.35 TL/kg ve saman 0.50 TL/kg olarak değerlendirilmeye alınmıştır. Kesif yemlerdeki artış yüzde 10 kabul edilmiştir. Süt litre fiyatı 1.30 TL öngörülmüştür.

 Bu işletmede süt ve yem arasındaki gelir/gider oranı ise (süt: 1.30 TL/lt) 10.770 x 1.30 = 14.001 TL süt geliri, 29.97 x 365 = 10.939 TL yem gideri baz alındığında, 14.001 ÷ 10.939 = 1.28’dir.

 Mevcut durumda işletmenin süt geliri ile yem gideri arasındaki oranı 1.67’den 1.28’ye düşecek, yıllık yem gideri 1.153.877 TL’den 1.595.651 TL’ye çıkacaktır. Bu işletmenin yapması gereken: 1. Hayvanları satıp, emekli olmak.

2. Kaba yemi -5 puan indirip, kesif yemi +5 puan artırmak.

3. Sütü daha pahalı satabilmenin yollarını bulmak (örneğin; ürüne dönüştürmek) veya 3. madde 2 ile madde 3’ü eş zamanlı yapmak.

 Madde 2 uygulanırsa: Bu işletmede görüldüğü üzere yem maliyeti 1.622.096 TL’ye yükselmiştir. Ancak, süt geliri ile yem gideri arasındaki oran 1.28 değil, 1.39 olacaktır (süt: 1.30 TL/lt, 11.967 lt x 1.30 = 15.557 TL gelir, 30.67 x 365 = 11.194 TL yem gider, 15.557 ÷ 11.194 = 1.39).

 Sonuç olarak, sütçü ineği metabolik hastalıkların oluşmasını önleyecek minimal kaba yem (NDF, ADF ve eNDF ile sindirilebilirliği yüksek) ile besleyerek süt verimini artırmak, günümüz şartlarında işletmenin zararını kısmen azaltacak bir stratejidir. Genel anlamda ise teknik personel ile yardımcı personelin eğitim düzeyini artırmak, ülkede kalıcı ve istikrarlı hayvancılık politikası hazırlamak/uygulamak gelecek yıllarda çok daha önem arz edecektir.