Hikmet ÖZKAN

Lisanslı depoculuk sistemi, ülkemiz açısından stratejik öneme sahip tarım ürünleri üretiminin sürdürülebilirliğine katkı sağlaması, ticareti kolaylaştırması, modern depolama ve finansman imkânı sunması gibi hususlar göz önünde bulundurulduğunda sektör için vaz geçilmez bir sistem olmaya devam edecektir.

Ülkemizde, 2019 yılı verilerine göre toplam 34 milyon ton civarında tahıl üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu üretimin 7,2 milyon ton ile % 21’ini oluşturan arpa, 6 milyon ton ile % 18’ini oluşturan mısır, 2 milyon ton ile % 6’sını oluşturan yemlik buğday ve 790 bin ton ile % 2’sini oluşturan çavdar, yulaf, tritikale doğrudan yem sanayinde kullanılmaktadır. Yani toplam tahıl üretiminin % 47’si doğrudan yem sanayinde kullanılmaktadır.

Türkiye yem üretimi son yıllarda önemli gelişme kaydetmiş ve 25 milyon ton seviyelerine ulaşmıştır. Bu seviyenin daha da artırılabilmesi yem sektörünün talep ettiği hammaddeye miktar ve kalite olarak kolay ulaşabilmesine, bu da sürdürülebilir üretim yanında depo ve finansman imkânına bağlıdır.

Bu açıdan ürünün miktar ve kalitesini korumaya yönelik olarak kurulan depolar ve sağladığı finansman imkânları yönüyle lisanslı depoculuk sistemi yem sektörü için de büyük avantajlar sağlamaktadır.

Stratejik öneme sahip tarımsal ürünlerde, üretiminin sürdürülebilirliğinin sağlanması ve üretim sonrası miktar ve kalite kayıplarının önüne geçilebilmesi için gelişmiş ülkelerde olduğu gibi Ülkemizde de lisanslı depoculuk sistemi önem kazanmaya başlamıştır.

Lisanslı depoculuk; tarım ürünleri ticaretini kolaylaştıran, yüksek standart ve kapasitede depo yapımını temin eden, ürünün emniyetini sağlayan ve kalitesini koruyan, ürünlerin sınıf ve derecelerinin bağımsız yetkili sınıflandırıcı laboratuvarları tarafından belirlenmesini sağlayan, ürünlerin mülkiyetini temsil eden, finansmanını, satışını ve teslimine yarayan Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) aracılığıyla tarım ürünlerinin ticaretini kolaylaştıran ve geliştiren bir sistemdir.

Lisanslı depoculuk şirketi kuruluş ve lisans alma işlemleri Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülmektedir.

Bu gün itibariyle; hububat, baklagiller ve yağlı tohumlar, pamuk, fındık, zeytin, zeytinyağı, kuru kayısı, kuru üzüm, antepfıstığı ve süt ürünlerinde lisanslı depoculuk yapılabilmektedir.

Lisanslı depoculuk faaliyetinde bulunabilmek için; hububatta 20.000 ton, pamukta 10.000 ton, fındıkta 10.000 ton, sofralık zeytinde 5.000 ton, zeytinyağında 4.000 ton, kuru kayısıda 5.000 ton, Antep fıstığında 2.000 ton, kuru üzümde 5.000 ton, süt tozu ve peynir altı suyu tozunda 10.000 ton, tereyağı ve çedar peyniri için 7.000 ton minimum, ilgili tebliğinde belirtilen kriterlere uygun depolama kapasitesine sahip olunması gerekmektedir.

Depolama tesislerine lisans alınabilmesi için tesislerin ve stoklanacak ürünün tüm risklere karşı sigortalanması ve depo kapasitesinin % 15’i oranında stoklanacak ürünün o günkü piyasa fiyatı üzerinden teminat verilmesi gerekmektedir. Lisans alan işletme, belirlediği ve Ticaret Bakanlığı tarafından onaylanan depo kira ücreti üzerinden ürün kabulüne başlamaktadır. Kabul edilen ürünün lisanslı depo işletmesi tarafından mudiye aynı miktar ve kalitede teslim edilmesi zorunludur. Depolama süresi ürün grubuna göre değişmekte olup en fazla 2 yıldır.

Lisanslı depoya getirilen ürün, Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş Yetkili Sınıflandırıcı laboratuvarı tarafından analiz ve sınıflandırması yapıldıktan sonra depolanmakta ve Lisanslı depo şirketi tarafından Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) düzenlenmektedir. Elektronik ürün senedi sahibi mudi, ürününü istediği anda depodan çekebileceği gibi, Türkiye Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB) platformunda elektronik ortamda ulusal ve uluslararası piyasada veya TMO’ya (hububatta) satabilmektedir.

Lisanslı depolara üretici, tüccar ve sanayiciler tarafından stoklan ürün karşılığı düzenlenen elektronik ürün senetleri rehin edilerek finans kuruluşlarından kredi sağlanabilmektedir.

Devlet, lisanslı depoculuğun geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla; bu alanda yatırım yapacak işletmelere, lisanslı depolara ürün teslim eden mudilere ve lisanslı depolardan ürün alım-satımı yapan tüccar ve sanayicilere çeşitli destek ve teşvikler sağlamaktadır.

Bu kapsamada lisanslı depoculuk yatırımı yapacak lisanslı depo işletmelerine; yatırım dönemleri için % 50 faiz indirimli olarak 50 milyon TL’ye kadar uzun vadeli kredi kullandırılmaktadır.

Ayrıca; lisanslı depoculuk yatırımları bölgesel desteklerden yararlandırılacak yatırım konuları arasına dahil edilmiş olup, 1-2-3-4-5’nci bölgelerde kurulacak tüm lisanslı depo işletmeleri 5’nci Bölgede, 6’ncı bölgede kurulacak lisanslı depo işletmeleri kendi bölgesinde değerlendirilmektedir. Bu kapsamda; KDV istisnası, vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği, gelir vergisi stopaj desteği, sigorta primi desteği ve faiz desteği sağlanmaktadır.

Lisanslı depolara ürün teslim eden mudilere; ürünlerini lisanslı depolarda muhafaza etmeleri durumunda, Çiftçi Kayıt Sisteminde (ÇKS) Kayıtlı çiftçilere her ürün grubu için 750 TL’yi geçmemek üzere ton başına 25 TL nakliye desteği, yetkili sınıflandırıcılarca yapılacak analizler için parti başına 25 TL analiz ücreti desteği, Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) karşılığında kredi kullanmaları halinde senet tutarının % 75’ine kadar azami 9 ay vadeli olarak kullanacağı kredi için % 100 faiz desteği, en fazla 6 ay süre ile aylık ton başına; buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, çeltik, pirinç, mercimek, nohut, fasulye, bezelye, ayçiçeği için 6 TL, pamuk için 14 TL, zeytin, zeytinyağı, fındık, kuru kayısı, kuru üzüm, antepfıstığı için 20 TL ilave depo kira desteği verilmekte, ayrıca lisanslı depolardaki ürünlerini elektronik ürün senedi aracılığıyla satmaları halinde ise % 2 zirai stopaj muafiyeti sağlanmaktadır.

Lisanslı depolara ürün teslim eden ya da teslim edilmiş ürünü Elektronik Ürün Senedi aracılığıyla alan gerçek ve tüzel kişilere (tüccar-sanayici) ise aylık ton başına buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, çeltik, pirinç, mercimek, nohut, fasulye, bezelye, ayçiçeği için 3 TL, pamuk için 7 TL, fındık, zeytin, zeytinyağı, kuru kayısı, antepfıstığı, kuru üzüm, kuru incir için 10 TL depo kira desteği verilmekte, ayrıca elektronik ürün senedi ile alım satımından elde edilen kar için gelir/kurumlar vergisi muafiyeti sağlanmakta ve KDV tahsil edilmemektedir.

Devletimizce sağlanan destek ve teşvikler sayesinde lisanslı depoculuğa olan ilgi artırmıştır. Bu gün itibariyle; 16.950.292 ton kurulu kapasiteye sahip 213 adet lisanslı depo işletmesi kurulmuş olup giderek daha da artmaktadır. Söz konusu kurulan lisanslı depo işletmelerinin 96 adedi, 5.053.182 ton için lisans almış olup diğer şirketlerin lisans alma süreci devam etmektedir.

Bu güne kadar lisans alan şirketlerin 92 adedi 4.990.532 ton ile yem sektörüne hitap eden Hububat, Baklagiller ve Yağlı Tohumlar grubu oluşturmaktadır.

Lisanslı depoculuk sistemi ile hammadde kullanan tüm sektörde olduğu gibi yem sektörü de gerekli hammaddeyi elektronik ortamda daha kolay ve hızlı alabilir hale gelmiştir. Ayrıca sektörün depolama tesisi için yatırım yapmasına gerek kalmaksızın tüm lisanslı depolara ürün teslim edebilmesi veya teslim edilmiş ürünleri satın alabilmesi ve satın aldığı ürünler için finans kuruluşlarından kredi kullanabilmesi önemli avantaj sağlamaktadır. Diğer taraftan elektronik ortamda satın aldığı ürünü kullanmak üzere lisanslı depodan çekinceye kadar miktar ve kalitesinin garanti altına alınmış olması sektörün lisanslı depoculuğa olan ilgilisini artırmaktadır.

Sonuç olarak, lisanslı depoculuk sistemi, ülkemiz açısından stratejik öneme sahip tarım ürünleri üretiminin sürdürülebilirliğine katkı sağlaması, ticareti kolaylaştırması, modern depolama ve finansman imkânı sunması gibi hususlar göz önünde bulundurulduğunda sektör için vaz geçilmez bir sistem olmaya devam edecektir.