“Uluslararası Tahıl Konseyi IGC’nin 27 Ocak 2017 tarihli son raporuna göre dünya genelinde üretilen toplam soya miktarı 316 milyon tona ulaşmıştır. IGC verilerine göre 2013/14 sezonunda 284 milyon ton olan dünya soya üretimi, 2014/15 sezonunda 320 milyon tona ulaşmıştır. 2015/16 sezonunda üretimin 316 milyon tona gerilediğini tahmin eden IGC, 2016/17 sezonunda üretimin bir miktar artarak 334 milyon tona yükseleceği öngörülmektedir.”
Bir tür baklagil olan soyanın dünyaya Çin, Japonya ve Kore gibi Uzakdoğu ülkelerinden yayıldığı bilinmektedir. 20. Yüzyılla birlikte dünyanın çeşitli bölgelerine dağılmış ve tüketim alanı yaygınlaşmıştır. Genel itibariyle soya bitkisi, farklı iklim bölgelerine uyumludur ve dünyanın pek çok yerinde sorunsuzca yetişmektedir. En iyi verimin, Mayıs-Eylül ayları arasında sıcaklığın 25 °C olduğu iklimlerde alındığı bilinmektedir. 18 °C’nin altındaki ve 40 °C’nin üstündeki sıcaklıklar, soyanın gelişimini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Soyanın toprağı azot bakımından zenginleştirdiği ve kendisinden sonra ekilecek olan ürünlerde verimi artırarak gübre tasarrufu sağladığı da görülmektedir. Bu yüzden soya, ekim nöbeti için de en uygun bitkilerden birisi olarak nitelendirilmektedir.
Günümüzde dünya nüfusuna gıda sağlayan birkaç önemli bitkisel üründen biri olan soya, ağırlıklı olarak yem sektöründe de kullanılmaktadır. Soya, yağı alındıktan sonra kalan küspesinden bol miktarda protein içermektedir ve bu da soyanın iyi bir hayvan yemi olmasını sağlamaktadır. Özellikle kanatlı yem rasyonlarında sıklıkla tercih edilen soya aynı zamanda yeşil gübre olarak da kullanılmaktadır.
DÜNYA SOYA ÜRETİMİ VE ÜRETİCİ ÜLKELER
11. yüzyıldan itibaren Çin’de yetiştirilmeye başlanan soya bitkisi zamanla Kore, Japonya, Vietnam, Filipinler, Tayland, Malezya, Nepal ve Hindistan’a yayılmıştır. 1919-1924 yılları arasında ABD’de 8 eyalette birden soya ekimi yapılmış ve zamanla ekim alanı 26 eyalete çıkmıştır. Günümüzde de soya tarımı en çok ABD’de gelişmiştir.
Uluslararası Tahıl Konseyi IGC’nin 17 Ağustos 2017 tarihli son raporuna göre dünya genelinde üretilen toplam soya miktarı 316 milyon tona ulaşmıştır. IGC verilerine göre 2013/14 sezonunda 284 milyon ton olan dünya soya üretimi, 2014/15 sezonunda 320 milyon tona ulaşmıştır. 2015/16 sezonunda üretimin 316 milyon tona gerilediğini tahmin eden IGC, 2016/17 sezonunda üretimin bir miktar artarak 334 milyon tona yükseleceği öngörülmektedir.
Bugün dünyanın önde gelen soya üreticisi olan ABD’nin Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) verileri de IGC ile paralellik sergilemekle birlikte bir miktar farklılık göstermektedir. USDA verilerine göre 2012/13 sezonunda 268,474 milyon ton olan dünya soya üretimi, 2013/14 sezonunda 282,510 milyon tona, 2014/15 sezonunda 319,780 milyon tona ulaşmıştır. 2015/16 sezonunda üretimin 313,533 milyon tona gerilediğini tahmin eden USDA, 2016/17 sezonunda da üretimdeki artışın devam edeceğini ve 337,852 milyon tona ulaşacağını öngörmektedir.
Dünyanın en büyük soya üreticisi daha önce de değinildiği gibi günümüzde ABD’dir. USDA verilerine göre 2015/16 sezonunda 313,533 milyon ton olan dünya soya üretiminin 106,857 milyon tonluk önemli bir kısmı ABD tarafından gerçekleştirilmiştir. ABD’den sonra ikinci büyük üretici Brezilya’dır. Aynı sezonda Brezilya 96,5 milyon tonluk soya üretimi gerçekleştirmiştir. 2015/16 sezonu verilerine göre dünya soya üretiminde ABD ve Brezilya’yı 56,8 milyon tonla Arjantin, 11,785 milyon tonla Çin, 7,125 milyon tonla Hindistan, 9 milyon tonla Paraguay ve 6,371 milyon tonla Kanada takip etmektedir.
DÜNYA SOYA TÜKETİMİ VE TÜKETİCİ ÜLKELER
IGC verilerine göre 2013/14 sezonunda 282 milyon ton olan dünya soya tüketimi, 2014/15 sezonunda 312 milyon tona, 2015/16 sezonunda ise 319 milyon tona ulaşmıştır. IGC, tüketimin 2016/17 sezonunda da artmaya devam edeceğini 333 milyon tona ulaşacağını öngörmektedir.
USDA’nın verilerine göre 2015/16 sezonunda 313,533 milyon ton olan dünya soya üretiminin 276,755 milyon tonu öğütülerek (ezilerek) kullanılmaktadır. 2015/16 sezonu verilerine göre öğütülmüş soya tüketiminde Çin, 81,3 milyon tonla ilk sırada yer almaktadır. Çin’i 51,335 milyon tonla ABD, 43,230 milyon tonla Arjantin, 39,901 milyon tonla Brezilya, 15,100 milyon tonla AB, 5,8 milyon tonla Hindistan ve 4,4 milyon tonla Meksika takip etmektedir.
SOYA YAĞI VE KÜSPESİ ÜRETİMİ
Soyanın en önemli kullanım alanlarından birisi yağdır. USDA verilerine göre dünya soya yağı üretimi 50 milyon tonun üzerindedir. 2012/13 sezonunda 43,570 milyon ton olan soya yağı üretimi 2013/14 sezonunda 45,243 milyon tona, 2014/15 sezonunda 49,310 milyon tona, 2015/16 sezonunda ise 51,876 milyon tona ulaşmıştır. 2016/17 sezonunda da üretimin 54,202 milyon tona ulaşması beklenmektedir. 2015/16 sezonunda soya yağı üretiminde ilk sırayı 14,569 milyon tonla Çin almaktadır. Çin’i 9,9 milyon tonla ABD, 8,4 milyon tonla Arjantin, 7,6 milyon tonla Brezilya takip etmektedir.
Soyanın diğer gıda ve yem ürünlerinde kullanılan kısmı ise 200 milyon ton civarındadır. USDA verilerine göre 2012/13 sezonunda 181,831 milyon ton olan soya küspesi üretimi, 2013/14 sezonunda 190,294 milyon tona, 2014/15 sezonunda 208,333 milyon tona, 2015/16 sezonunda ise 217 milyon tona ulaşmıştır. Bu üretimin 2016/17 sezonunda 227,796 milyon tona ulaşması beklenmektedir. Soya yağı üretiminde olduğu gibi soya küspesi üretiminde de Çin, ABD, Brezilya ve Arjantin önde gitmektedir. USDA verilerine göre 2015/16 sezonunda Çin 64,390 milyon ton, ABD 40,526 milyon ton, Arjantin 33,165 milyon ton, Brezilya ise 30,880 milyon ton soya küspesi üretimi gerçekleştirmiştir.
Soya yağı ve küspesi tüketimi de ağırlıklı olarak üretimde ilk sıralarda yer alan ülkelerde yoğunlaşmaktadır. 2015/16 sezonunda 51,955 milyon ton olan dünya soya yağı tüketiminin 15,250 milyon tonunu Çin, 9,148 milyon tonunu ABD, 6,265 milyon tonunu Brezilya, 5,4 milyon tonunu ise Hindistan tüketmektedir. Yine aynı sezon verilerine göre 214,482 milyon ton olan dünya soya küspesi tüketiminin 62,5 milyon tonu Çin’e, 31,1 milyon tonu AB ülkelerine, 30 milyon tonu ABD’ye, 16,2 milyon tonu Brezilya’ya aittir.
DÜNYA SOYA TİCARETİ
Uluslararası Tahıl Konseyi IGC’nin verilerine göre dünya ticaretine konu olan soya miktarı 130 milyon tonu geçmiştir. Buna göre 2013/14 sezonunda 113 milyon ton olan dünya soya ticareti, 2014/15 sezonunda 127 milyon tona, 2015/16 sezonunda da 134 milyon tona ulaşmıştır. IGC, soya ticaretinin 2016/17 sezonunda 137 milyon tona çıkacağını öngörmektedir.
USDA verilerine göre 2014/15 sezonunda 119,7 milyon ton olan dünya soya ithalatının 77 milyon tonu tek başına Çin tarafından gerçekleştirilmiştir. Dünya soya ithalatında Çin’i 13,4 milyon tonla AB, 4 milyon tonla Meksika ve 2,9 milyon tonla Japonya takip etmektedir. İhracatta ise Brezilya ve ABD ilk sıralarda yer almaktadır. Brezilya’nın 2014/15 sezonunda gerçekleştirdiği ihracat 49,8 milyon ton, ABD’nin gerçekleştirdiği ihracat ise 49,6 milyon tondur. İhracatta Brezilya ve ABD’yi 9,6 milyon tonla Arjantin, 4,6 milyon tonla Paraguay ve 3,7 milyon tonla Kanada takip etmektedir.
Soyanın yağ olarak dünya ticaretine konu olan miktarı 10 milyon ton civarındadır. USDA verilerine göre 2011/12 sezonunda 8 milyon ton civarında olan dünya soya yağı ticareti, 2013/14 sezonunda 9 milyon tona, 2014/15 sezonunda ise 10 milyon tona ulaşmıştır. USDA verilerine göre 2014/15 sezonunda dünya soya yağı ithalatında Hindistan, 2,5 milyon tonla ilk sırada yer almaktadır. Hindistan’ı 900 bin tonla Çin, 580 bin tonla Cezayir, 480 bin tonla Bangladeş, 450 bin tonla Fas ve 425 bin tonla Venezüella takip etmektedir. İhracatta ise ilk sırayı 4,7 milyon tonla Arjantin almaktadır. Dünya soya yağı ihracatında Arjantin’i 1,3 milyon tonla Brezilya, 884 bin tonla ABD, 900 bin tonla AB, 670 bin tonla Paraguay ve 370 bin tonla Rusya takip etmektedir.
Soya küspesi ticareti ise dünya genelinde 60 milyon ton civarındadır. USDA verilerine göre 2011/12 sezonunda 56,9 milyon ton olan soya küspesi ithalatı, 2012/13 sezonunda 53,8 milyon tona, 2013/14 sezonunda 57,8 milyon tona, 2014/15 sezonunda 60,1 milyon tona ulaşmıştır.
2014/15 sezonunda 19,5 milyon tonla AB, soya küspesi ithalatında ilk sırada yer almaktadır. AB ülkelerini 4,2 milyon tonla Endonezya, 3,7 milyon tonla Vietnam, 3 milyon tonla Tayland, 2,5 milyon tonla Filipinler, 2,1 milyon tonla İran, 1,7 milyon tonla Japonya ve 1,6 milyon tonla Meksika takip etmektedir. İhracatta ise yine Arjantin 27,8 milyon tonla ilk sırada yer almaktadır. Arjantin bu ihracat miktarıyla dünya soya küspesi ihracatının yüzde 50’sine yakınını gerçekleştirmektedir. İhracatta Arjantin’i 15 milyon tonla Brezilya, 11,4 milyon tonla ABD, 2,5 milyon tonla Paraguay ve 1,2 milyon tonla Hindistan takip etmektedir.